بخش چهارم | آثار انتخاب نادرست در واقعه عاشورا و رابطه آن با جامعه

درباره رویداد عاشورا بسیار گفته و نوشته‌اند. باز هم جای گفتن و نوشتن باقی است، چرا که این رویداد از چنان ابعاد بزرگ و گسترده‌ای برخوردار است که هر چه بیش‌تر به تحلیل و بررسی آن پرداخته شود زوایای نوتر و تازه‌تری از آن آشکار خواهد شد. قیام عاشورا از سال 61 هجری تا امروز همچون چشمه‌ای جوشان و خروشان از آب زلال و گوارای خود تشنگان معرفت و حقیقت را سیراب کرده، و الهام‌بخش بسیاری از نهضت‌های حقّ علیه باطل بوده است. انقلاب اسلامی، به رهبری امام خمینی(ره) از عاشورا الهام گرفت. ماندگاری و پایایی آن نیز در گرو بهره‌گیری از درس‌ها و عبرت‌های آن است یکی از این درس ها  انتخاب درست و شایسته در جامعه است.

بشر موجودی ناشناخته است و انسان‌ها شناخت کافی از یکدیگر ندارند، اگر از رهنمودهای وحی الهی بهره نگیرند و با روش‌های بشری و با قرار دادن ملاک‌های نادرست به انتخاب امام جامعه رو بیاورند، هرگز موفّق نخواهند بود؛ چرا که حکومت به دست افراد ناشایست می‌افتد و ارزش‌های الهی و نبوی تغییر می‌یابد و ارزش‌های جاهلی جایگزین می‌گردد. بدیهی است که ارزش‌های جاهلی، رفتار جاهلی به دنبال خواهد داشت و انواع مفاسد اجتماعی دامن‌گیر جوامع بشری خواهد شد.

در دوران حکومت ظالمانه یزید و وفا نکردن به صلح نامه میان معاویه و امام حسن (علیه اسلام) و انتخاب نادرست مردم، حکومت به دست یزید افتاده و با روی کار آمده حکومت یزید ارزش‌های الهی و نبوی تغییر کرده و به همین منظور امام حسین (علیه اسلام) به جهت اصلاح امت رسول الله (صل الله عیله وآله) قیام کردند.

 تعریف ارزش ها

برای تبیین واقعیّت مذکور ابتدا لازم است ارزش‌ها را تعریف و سپس رابطه‌ی آن را با هنجار یا رفتار بیان کنیم. ارزش‌ها عبارت است از:

الف: آن باورها و عقاید ریشه داری که گروه اجتماعی هنگام مواجهه با سؤال درباره‌ی خوبی‌ها، بدی‌ها، برتری‌ها و کمال مطلوب به آن رجوع می‌کنند. (1)

البتّه مراد از ارزش‌ها در رویکرد جامعه شناختی، ارزش‌هایی هستند که به وسیله غالب افراد جامعه پذیرفته شده باشند. این ارزش‌ها می‌تواند دینی یا اجتماعی باشد. فرق این دو در منشأ پیدایش آن‌ها است؛ به این معنا که ارزش دینی بر وحی و ارزش اجتماعی بر مقبولیّت عامّه مبتنی است. اگرچه ارزش اجتماعی آن‌گاه که در وحی ریشه داشته باشد، می‌تواند دینی هم باشد(2)

با توجّه به تعریف، ارزش‌ها هدایت کننده‌ی هنجارها و رفتار افراد در جامعه هستند و از این رو هرگونه تغییر در آن، تغییر در رفتار و هنجار اجتماعی را در پی خواهد داشت و اساساً بدون شناخت آن‌ها افراد جامعه دچار سرگردانی در هنجار خواهند شد. (3)

آثار انتخاب نادرست در واقعه عاشورا

 در زندگی اجتماعی ما اگر انتخاب صحیح صورت نگیرد مشکلات و گرفتاری های بسیاری برای انسان پیش می‌آید؛ این انتخاب چه در بعد فردی و چه در بعد اجتماعی تاثیرات خود را دارد. در بعد فردی انتخاب همسر، دوست یکی از نمونه های انتخاب است،  که در صورتی که انتخاب صحیح انجام نشود، باعث نابودی زندگی فرد می‌شود و ناهنجاری‌های و ارزش‌های انسانی نابود می‌گردد؛ انتخاب همسر نامناسب و یا دوست نامناسب باعث می‌شود دین و ایمان و ارزش‌هایی که سال‌ها با آن رشد کرده نابود شود؛ و با افتادن در مسیر انحراف زندگی خود و به واسطه جامعه را مورد آسیب قرار می‌دهد.

در بعد اجتماعی نیز انتخاب غیر صحیح حاکمان جامعه باعث می‌شود ارزش های الهی نابود و یا کمرنگ شود و به جای آن ناهنجاری در جامعه شکوفا گردد. انقلاب ایران که به رهبری امام خمینی(ره) و با کمک و پشتیبانی مردم به پیروزی رسید، یکی از آن انتخاب های صحیح بود که باعث شد ارزش های الهی در جامعه شکوفا شود و این انقلاب به کشور های دیگر اسلامی و غیراسلامی به عنوان الگو مورداستقبال قرار گیرد و مردم از زیر ظلم و ستم رها شوند.

به خوبی می‌دانیم که نقش اهل بیت(علیهم السلام) در جامعه‌ی نبوی، آشنا ساختن مردم با ارزش‌های الهی و هدایت جامعه به سوی کمال مطلوب می‌باشد تا آنان دچار سرگردانی در هنجار نشوند. اگر صفحات تاریخ را ورق بزنیم، می‌بینیم که پس از انتخاب نادرست در جریان سقیفه که بر مبنای تعصّبات جاهلی و ... بود، به تدریج حکومت به دست کسانی افتاد که به هر دلیلی جاهلاً یا عامد باعث شدند جامعه در جهت ضدّ ارزش‌ها و رفتارهای جاهلی قبل از اسلام پیش برود.

پس از پیامبر(ص) باورها و ارزش‌های الهی رنگ باختند و به تدریج باورها و ارزش‌ها و اعمال جاهلی احیا شدند. مردمی که در روزگار پیامبر(ص) ارزش‌های الهی: چون ایثار و فداکاری در روح آنان تا آنجا نفوذ داشت که در رفتن به سوی جهاد و میدان جنگ بر یکدیگر پیشی می‌گرفتند، در زمانی که بدن پیامبر(ص) هنوز روی زمین بود در سقیفه بنی‌ساعده گرد آمدند و شعار «منّا امیر و منکم امیر»(4) سردادند و حکومت اسلامی را غنیمتی پنداشتند که باید در میان آنان تقسیم شود. متأسفانه کار بازگشت ارزش‌های جاهلی به جایی رسید که چهره‌های برجسته‌ای چون: ابو‌ذر، عمار و حجربن عدی آزار و شکنجه و تبعید شدند. در برابر، کسانی که به وسیله پیامبر(ص) تبعید شده بودند جزو مشاوران و کارگزاران خلیفه شدند. تبعیض و غارت بیت‌المال، گناه و معصیت در جامعه اسلامی رواج یافت. احساس مسؤولیت، امر به معروف و نهی از منکر جای خود را به بی‌مسؤولیتی و سهل انگاری و بی‌تفاوتی داد. ارتجاع و بازگشت از ارزش‌ها به جایی رسید که در حکومت عثمان درآمد عمومی و بیت‌المال، درآمد خلیفه و بستگان و همدستان او پنداشته شد. (5)

اینها همه از آثار انتخاب نادرست است که به سر جامعه می‌آید که ضد ارزش ‌ها جای ارزش ها را گرفته و مردم به خاطر انتخاب نادرست به بی راهه می‌روند.

امام حسین(علیه السلام) در یکی از خطبه‌های خود می‌فرماید: فقد نزل بنا من الأمر ما قد نزل و انّ الدّنیا قد تغیّرت و ...؛(6) بر ما همان فرود آمد که می‌بینید؛ به راستی اوضاع زمان دگرگون شده، زشتی‌ها آشکار و نیکی‌ها و فضیلت‌ها از محیط ما رخت بربسته. از ارزش‌های انسانی چیزی جز اندکی به مانند قطره‌های مانده در ته ظرف آب، نمانده است. مردم در زندگی ننگین و ذلّت باری به سر می‌برند که نه به حق عمل می‌شود و نه از باطل روی‌گردانی می‌گردد.

اگر مردم در کنار سید الشهدا (علیه السلام) قرار می‌گرفتند و به خاطر بعضی وعده های حکومت یزید از دعوت خود منصرف نمی شدند واقعه عاشورا اتفاق نمی افتاد و  ضد ارزش ها به جای ارزش ها در جامعه نمایان نمی‌شد. کناره گیری مردم از انتخاب خود باعث شد تا حکومت ظالم یزید پابرجا بماند و آثار مخربی بر جامعه اسلامی بگذارد.

نتیجه

با توجه به نکاتی که مطرح گردید بدست می‌آید که چقدر انتخاب مردم در جامعه تاثیر گذار است و انتخاب صحیح چقدر می‌تواند باعث رشد جامعه شود و آرمان های الهی در جامعه رشد کند، یکی از نکات مهم و اساسی در نهضت امام حسین (علیه السلام) که باید به آن توجه نمود، بحث انتخاب صحیح است که در واقعه عاشورا به دلیل عدم انتخاب صحیح و همچنین عدم حمایت از امام امت، باعث شد واقعه عاشورا اتفاق بیفتد و آثار مخربی بر جامعه باقی بماند و ارزشها جای خود را به ضد ارزش بدهد؛ افتادن حکومت به دست افراد ناشایست و تغییر ارزش‌های الهی و نبوی و جایگزین شدن ارزش‌های جاهلی از آثار انتخاب نادرست در واقعه عاشورا است. بدیهی است که ارزش‌های جاهلی، رفتار جاهلی به دنبال خواهد داشت و انواع مفاسد اجتماعی دامن‌گیر جوامع بشری خواهد شد.

حجت الاسلام حامد میرزاخان

1. بروس کوئن، مبانی جامعه شناسی، ترجمه و اقتباس غلام عبّاس توسّلی و رضا فاضل، ص 77.
2. شمس الله مریجی، واقعه‌ی کرب و بلا، ص 40.
3. زهرا رئیسی، جامعه شناسی نهضت عاشورا، ص20
4. ملل و نحل، شهرستانی، ص24.
5. محمدصادق مزینانی، حكومت اسلامی . شماره 27 . بهار 1382
6. ابن طاووس، لهوف، ترجمه­ی علی­رضا رجالی، ص 69 .